กาสะลอง หรือ ปีป เป็นไม้ที่ให้ดอกสีขาว มีกลิ่นหอม นิยมปลูกเพื่อเป็นไม้ประดับและให้ร่มเงา เป็นดอกไม้ที่อยู่ในความเชื่อและความศรัทธาของชาวล้านนา โดยจะเห็นได้จากการที่ชาวล้านนานิยมนำดอกกาสะลองมาบูชาพระในพิธีสวดเทศน์มาหาชาติเรียกว่าการ “ตั้งธรรมหลวง” ในช่วงประเพณียี่เป็ง นอกจากนี้ ชาวล้านนายังเชื่อว่า ดอกกาสะลองเป็นดอกไม้ที่มีคุณค่า ใช้บูชาพระแม่ธรณี เนื่องจากเมื่อหล่นลงมาเกลื่อนพื้นจึงจะมีกลิ่นหอม ถือกันว่าดอกกาสะลองนี่แหละคือดอกปาริชาต ดอกไม้จากสรวงสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ กลิ่นหอมเย็นจรุงใจไปทั้งแผ่นดิน กระทั่งสวรรค์ชั้นพรหม และยมโลก
กาสะลอง เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ลำต้นตรงสูงโปร่ง สูงประมาณ 5-10 เมตร แตกกิ่งก้านสาขาในระดับสูง ดอกมีกลิ่นหอม
1. ชื่อวิทยาศาสตร์ : Millingtonia hortensis L.f.
2. ชื่อไทย : ปีบ
3. ชื่อท้องถิ่น : กาซะลอง กาดสะลอง (ภาคเหนือ) เต็กตองโพ่ (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี)
4. ชื่อสามัญ : Indian cork tree, Tree jasmine
5. วงศ์ (Family) : BIGNONIACEAE
6. สกุล (Genus) : Millingtonia
7. ลักษณะวิสัย (Habit) : ไม้ยืนต้น ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ไม่ผลัดใบ
8. ลักษณะทางพฤกษศาตร์
- ลำต้น สูงได้ถึง 15 เมตร เปลือกหนา สีเทาหรือน้ำตาลอมเทาแตกเป็นร่องตามยาว
- ใบ เป็นใบประกอบแบบขนนกสามชั้น เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก มีใบย่อยจำนวนมาก ลักษณะใบมีรูปไข่แกมรูปใบหอก รูปขอบขนาน หรือรูปคล้ายสามเหลี่ยม กว้าง 2-3 เซนติเมตร ยาว 4-8 เซนติเมตร ปลายใบแหลม โคนใบมนหรือตัดขอบหยักเป็นซี่ฟัน และเป็นคลื่นเล็กน้อย แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านล่างมีขนตามซอกระหว่างเส้นกลางใบกับเส้นแขนงใบ เส้นแขนงใบข้างละ 3-5 เส้น
- ช่อดอก ออกตามปลายกิ่ง เป็นช่อกระจุกแยกแขนงมีดอกจำนวนมาก แต่ละช่อยาว 10-35 เซนติเมตร
- ดอก ดอกบานให้กลิ่นหอมตลอดทั้งวันซึ่งมีเส้นผ่าศูนย์กลาง 3.5-4 เซนติเมตร มีกลีบเลี้ยงรูปทรงถ้วยมีสีเขียวปลายแยกเป็น 5 แฉก กว้างประมาณ 0.5 เซนติเมตร โคนดอกมีลักษณะเป็นหลอดแคบ ๆ ยาว 6-9 ซม. ปลายหลอดบานออกเป็นปากแตรแยกออกเป็น 5 แฉก ซีกบน 2 แฉก ซีกล่าง3 แฉก แต่ละแฉกยาว 1-1.5 เซนติเมตร ภายในดอกมีเกสรตัวผู้ 2 คู่ ก้านเกสรยาวไม่เท่ากัน มีทั้งก้านสั้นและยาวอย่างละ 1 คู่ และมีรังไข่อยู่เหนือวงกลีบดอก
- ช่วงเวลาการออกดอก พฤศจิกายน ถึงเดือนพฤษภาคม
- ผล เป็นฝักแบน ยาวแคบ รูปขอบขนาน ยาว 30-40 เซนติเมตร ปลายฝักแหลม ฝักอ่อนสีเขียว มีเนื้อ พอแห้งแข็ง แตกออกเป็น 2 ซีก ภายในฝักมีเมล็ดจำนวนมาก มีลักษณะแบน รูปหยดน้ำ มีปีกสีขาว ค่อนข้างบางใสอยู่โดยรอบเมล็ด
9. การกระจายพันธุ์และนิเวศวิทยา
ในประเทศไทยพบได้เกือบทุกภาค ยกเว้นภาคใต้ ในต่างประเทศพบที่อินเดีย บังกลาเทศ เมียนมาร์ จีนตอนใต้ อินโดนีเซีย และติมอร์-เลสเต
10. การปลูกและการขยายพันธุ์
ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดหรือแยกหน่อที่แตกจากราก
11. การใช้ประโยชน์
ดอกปีบ มีสรรพคุณตามตำรายาไทย คือช่วยขยายหลอดลม บรรเทาอาการโรคหอบหืด โดยวิธีสุมยาตามหลักภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้าน นอกจากนี้ เนื้อไม้ยังนำไปใช้ทำเครื่องเรือน และส่วนเปลือกไม้มีลักษณะคล้ายฟองน้ำนำไปทำจุกก็อกขนาดเล็กได้
เมื่อรู้ลักษณะทางพฤกษศาสตร์และประโยชน์ของต้นไม้นามนี้แล้ว กำลังมองหาสถานที่เรียนรู้และสัมผัสของจริง ก็สามารถศึกษาได้บริเวณด้านข้างอาคารพัสดุ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
เขียน/เรียบเรียง :
แก้วตา ธีระกุลพิศุทธิ์ ครูชำนาญการพิเศษ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
อ้างอิง :
นพพล เกตุประสาทและไพร มัทธวรัตน์ (รวบรวม). ปีบ. ศูนย์ปฏิบัติการวิจัยและเรือนปลูกพืชทดลอง. http://clgc.agri.kps.ku.ac.th/resources/old-fragrant/millingtonia.html
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ข้อมูลต้นไม้ : ปีบขาว. ระบบจัดการข้อมูลพรรณไม้ในมหาวิทยาลัยเชียงใหม่. https://buildings.oop.cmu.ac.th/plant/index.php?op=plants&do=treedetail&treeid=275
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม. ชมรมฮักตั๋วเมือง. (2564, 30 มกราคม). รู้จักความหมายที่ซ่อนอยู่ของ “กาสะลอง” ของคนล้านนา. มติชนสุดสัปดาห์. https://www.matichonweekly.com/column/article_389349
มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. คณะเภสัชศาสตร์. (ม.ป.ป.). ปีบ. ฐานข้อมูลสมุนไพร. https://apps.phar.ubu.ac.th/phargarden/main.php?action=viewpage&pid=237
สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข, สำนักสารนิเทศ. (2562, 24 กรกฎาคม). กาสะลองหรือดอกปีบ มีสรรพคุณบรรเทาอาการโรคหืด แพทย์แผนไทยแนะวิธีใช้อย่างง่าย. https://pr.moph.go.th/?url=pr/detail/2/02/129901/
อุทยานหลวงราชพฤกษ์. (ม.ป.ป.). ปีบ. https://rpplant.royalparkrajapruek.org/Display/Details_fn/3656
