การประเมินหลักสูตรก่อนนำไปใช้ โดยใช้แบบตรวจสอบรายการ (Checklist)

หลังจากที่ผู้พัฒนาหลักสูตรได้เขียนหลักสูตรครบถ้วนแล้ว ซึ่งประกอบด้วยองค์ประกอบสำคัญ เช่น จุดมุ่งหมายของหลักสูตร เนื้อหาสาระ การจัดกิจกรรมการเรียนการสอน การวัดผลและประเมินผล เป็นต้น ผู้พัฒนาหลักสูตรควรศึกษาวิเคราะห์และตรวจสอบหลักสูตรที่สร้างขึ้น ก่อนนำหลักสูตรไปใช้ โดยอาจใช้แบบตรวจสอบรายการ (Checklist) หรือตั้งเป็นข้อคำถามเพื่อให้เป็นแนวทางหรือเกณฑ์ในการประเมิน

แบบตรวจสอบรายการ (Checklist)

ภาพจาก freepix

แบบตรวจสอบรายการ (Checklist) เป็นเครื่องมือในการประเมินและการวิจัยแบบหนึ่ง เพื่อตรวจสอบว่าหลักสูตรที่พัฒนาขึ้นมีองค์ประกอบที่จำเป็นครบถ้วน ชัดเจนหรือไม่ ในการสร้างแบบตรวจสอบรายการนั้น คุณภาพที่สำคัญคือ ความเที่ยงตรงเชิงเนื้อหา นั้นคือ ความครอบคลุมในรายการที่จะตรวจสอบนั่นเอง ดังตัวอย่างต่อไปนี้

นอกจากการใช้แบบตรวจสอบรายการแล้ว อาจตั้งเป็นข้อคำถามเพื่อใช้เป็นแนวทางหรือเกณฑ์ในการประเมินก็ได้ ในบทความนี้จะขอนำคำถามเกี่ยวกับการประเมินหลักสูตรที่เสนอโดยแพร็ท (Pratt, 1980 อ้างใน ศักดิ์ศรี ปาณะกุล, 2543: 45-48) มาเป็นแนวทางการประเมิน ดังรายละเอียดต่อไปนี้

 1. จุดมุ่งหมายทั่วไป

• มีการกล่าวถึงลักษณะของผลผลิตที่มุ่งหวังจากหลักสูตรไว้ชัดเจนหรือไม่
• จุดมุ่งหมายของหลักสูตรมีความสำคัญเพียงพอหรือไม่
• จุดมุ่งหมายของหลักสูตรได้ครอบคลุมความมุ่งหวังที่สำคัญทั้งหมดหรือไม่

2. หลักการและเหตุผล

• มีการกล่าวถึงความจำเป็นเกี่ยวการใช้หลักสูตรหรือไม่
• ได้นำเอาข้อสรุปที่สำคัญเกี่ยวกับหลักสูตรมากล่าวไว้หรือไม่
• ข้อสรุปเหล่านั้นเป็นความจริงหรือใช้ได้ไหม
• ได้มีการคาดการณ์เกี่ยวกับการคัดค้านอันอาจเกิดขึ้นหรือไม่
• ถ้าหากมีการศึกษาถึงความจำเป็น (needs assessment) วิธีการศึกษาค้นคว้าและการบรรยายเกี่ยวกับผลการค้นคว้ามีความสมบูรณ์เพียงพอไหม

3. จุดมุ่งหมายเฉพาะ

• มีการระบุจุดมุ่งหมายเฉพาะหรือไม่
• ได้มีการบอกประเภทหรือความสำคัญของจุดมุ่งหมายเฉพาะแต่ละข้อหรือไม่
• จุดมุ่งหมายเฉพาะแต่ละข้อมีความสอดคล้องและสัมพันธ์กับจุดมุ่งหมายทั่วไปหรือไม่
• จุดมุ่งหมายเฉพาะมีความชัดเจน ยืดหยุ่น นำไปใช้ได้ มีความสำคัญ และมีความเหมาะสมเพียงใด
• จุดมุ่งหมายเฉพาะทุกข้อสามารถปฏิบัติได้ และตอบสนองจุดมุ่งหมายทั่วไปหรือไม่

4. เกณฑ์ในการวัด

• ผลที่ได้จากหลักสูตรได้รับการประเมินอย่างมีหลักเกณฑ์หรือไม่
• เกณฑ์ในการพิจารณามีความเหมาะสม ชัดเจน เชื่อถือได้ และมีประสิทธิภาพหรือไม่

5. การแบ่งระดับของคะแนน

• ระบบการจัดลำดับคะแนนมีความชัดเจนเพียงใด
• การจัดลำดับของคะแนนสะท้อนให้เห็นความสำคัญของจุดมุ่งหมายเฉพาะหรือไม่

6. สภาพแวดล้อม

• ระบบการจัดลำดับคะแนนมีความชัดเจนเพียงใด
• การจัดลำดับของคะแนนสะท้อนให้เห็นความสำคัญของจุดมุ่งหมายเฉพาะหรือไม่
• หลักสูตรมีความเหมาะสม ชัดเจนและมีความเกี่ยวเนื่องกับโครงการจัดการศึกษาของสถานศึกษา และผู้เรียนหรือไม่
• มีสถาบันอื่นใดสามารถใช้หลักสูตรนี้หรือไม่
• มีการกล่าวถึงผลกระทบเกี่ยวกับหลักสูตร รายวิชา และครูหรือไม่

7. ลักษณะของผู้เรียน

• มีการกล่าวถึงคุณลักษณะของผู้เรียนที่เรียนตามหลักสูตรนี้หรือไม่
• ได้มีการกล่าวถึงกระบวนการคัดเลือกผู้เรียนหรือไม่
• มีการกำหนดความรู้พื้นฐานหรือไม่
• ผู้ที่ไม่สามารถเข้าเรียนในหลักสูตรนี้จะสามารถตรวจสอบได้ด้วยวิธีใด

8. การเรียนการสอน

• แผนการสอนมีรายละเอียดเพียงพอหรือไม่
• มีคุณค่ามากน้อยเพียงใด
• เนื้อหาสาระน่าสนใจไหม
• มีความสัมพันธ์กับจุดมุ่งหมายหรือไม่
• วิธีการสอนมีความเหมาะสม ใช้หลายลักษณะ และส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์หรือไม่
• จุดมุ่งหมายเฉพาะสามารถชี้แนวทางการคัดเลือกวิธีสอน รวมทั้งกิจกรรมที่เหมาะสมหรือไม่

9. การจัดการเกี่ยวกับความแตกต่างของผู้เรียน

• มีการประเมินผลระหว่างการเรียนอย่างสม่ำเสมอ และประเมินผลเพื่อการวินิจฉัยหรือไม่
• มีการเตรียมการเพื่อสอนซ่อมเสริมหรือไม่ และการสอนซ่อมเสริมมีความเหมาะสม
• มีหลายรูปแบบ และมีประสิทธิภาพมากน้อยเพียงไร
• มีการส่งเสริมผู้เรียนที่มีศักยภาพในการเรียนที่แตกต่างกันหรือไม่

10. การส่งเสริมสนับสนุนการปฏิบัติ

• มีการระบุจำนวนผู้เรียนหรือจำนวนกลุ่มขั้นต่ำสุดและสูงสุดไว้หรือไม่
• มีการวางแผนแก้ปัญหาสำหรับผู้เรียนจำนวนมากหรือน้อยกว่าที่กำหนดไว้หรือไม่
• มีการระบุถึงวัสดุและเครื่องมือต่าง ๆ ที่เป็นสื่อการเรียนการสอนหรือไม่
• สื่อและเครื่องมือเหล่านั้นมีความสอดคล้องสัมพันธ์กับหลักสูตรหรือไม่
• มีการกล่าวถึงการจัดสิ่งอำนวยความสะดวกในการจัดการเรียนการสอนหรือไม่
• ได้มีการคิดคำนวณถึงเวลาที่จะใช้ทั้งหมดหรือไม่
• ได้กล่าวถึงคุณสมบัติ ความสามารถและหน้าที่ความรับผิดชอบของผู้สอนหรือไม่

11. การทดลองใช้หลักสูตร

• มีการทดลองใช้หลักสูตรแบบนำร่อง หรือภาคสนามหรือไม่
• รายงานผลการทดลองใช้น่าเชื่อถือมากน้อยเพียงใด

12. การประเมินโครงการใช้หลักสูตร

• มีการประเมินโครงการใช้หลักสูตร ผลการประเมินเป็นที่ยอมรับกันหรือไม่
• มีองค์ประกอบหรือส่วนใดของหลักสูตรที่จำเป็นต้องมีการประเมินโดยเฉพาะหรือไม่
• มีการปรับปรุงและพัฒนาส่วนใดหรือไม่

13. การนำหลักสูตรไปใช้

• มีแนวทางและกำหนดเวลาการใช้หลักสูตรหรือไม่
• บทบาทหน้าที่ของผู้ใช้หลักสูตร ได้ระบุไว้ชัดเจนเพียงพอหรือไม่
• แผนการใช้หลักสูตรมีความชัดเจน และเป็นไปได้เพียงใด

14. ผลผลิต

• หลักสูตรมีรูปแบบที่เป็นอิสระในตัวเองหรือไม่
• ผลผลิตจากหลักสูตรเป็นที่น่าพอใจ และมีความสนใจในวิชาชีพมากน้อยเพียงใด

การประเมินหลักสูตรโดยใช้แบบตรวจสอบรายการ (Checklist) หรือตั้งเป็นข้อคำถามเพื่อให้เป็นแนวทางหรือเกณฑ์ในการประเมินที่กล่าวมาข้างต้น เป็นเพียงตัวอย่างหรือแนวทางในการประเมิน ซึ่งผู้พัฒนาหลักสูตรสามารถนำไปปรับปรุงประเด็นหรือข้อคำถามเพื่อให้สอดคล้อง เหมาะสมกับหลักสูตรที่พัฒนาขึ้น

---

เรียบเรียง

อรวรรณ ฟังเพราะ  ครู ชำนาญการพิเศษ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ

อ้างอิง

ศักดิ์ศรี ปาณะกุล. (2545). การประเมินหลักสูตร (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยรามคำแหง.