ลักษณะทั่วไป
อินทนิลได้รับการขนานนามว่าเป็น “ราชินีดอกไม้ (Queen’s Flower) ” เป็นไม้ยืนต้น ผลัดใบ ขนาดกลาง ทรงพุ่ม โคนต้นเป็นพูลอน เปลือกลำต้นสีน้ำตาล ผิวเปลือกลำต้นแตกเป็นร่องตื้น หลุดล่อนเป็นสะเก็ดเล็ก ๆ เวลามีดอกจะบานสะพรั่งทั้งต้นดูงดงามมาก
อินทนิลบก (2565) บริเวณหน้าอาคารอำนวยการ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
ภาพโดย : นัชรี อุ่มบางตลาด
ข้อมูลทางพฤกษศาสตร์
1. ชื่อวิทยาศาสตร์ (Scientific name): Lagerstroemia macrocarpa Wall. ex Kurz
macrocarpa เป็นคำนามเพศหญิงในภาษาละตินของ macrocarpus แปลว่า “ให้ผลขนาดใหญ่” ไม่ใช่เฉพาะผลเท่าที่ใหญ่ ไม่ว่า ใบ หรือดอก ก็มีขนาดใหญ่เป็นพิเศษกว่าพืชชนิดอื่น ๆ ในสกุลเดียวกัน
Wall. เป็นอักษรย่อของชื่อ นาธาเนียล วอลลิช (Nathaniel Wallich) ศัลยแพทย์และนักพฤกษศาสตร์ชาวเดนมาร์ก ซึ่งมีชีวิตอยู่ในช่วง ปี พ.ศ. 2329-2397 ซึ่งเคยทำงานด้านการแพทย์ที่ประเทศอินเดีย ต่อมาได้เขาร่วมงานกับบริษัท อีส อินเดีย และเริ่มทำงานด้านพฤกษศาสตร์ เขาเป็นผู้ที่มีบทบาทในการพัฒนาสวนพฤกษศาสตร์ที่ เมืองกัลกัตตา ประเทศอินเดีย และได้สะสมตัวอย่างพรรณไม้ของทวีปอินเดียไว้มากมาย
Kurz หมายถึง วิลเฮล์ม ซัลพิซ เคิร์ช นักพฤกศาสตร์ชาวเยอรมัน (Wilhelm Sulpiz Kurz) ซึ่งมีชีวิตอยู่ในช่วง พ.ศ. 2377-2421 เคยเป็นผู้ดูแลสวนพฤกษศาสตร์โบกอร์ เวสต์จาวา ประเทศอินโดนีเซีย
คำ ex หมายถึง นักพฤกษศาสตร์ท่านที่ 2 ได้ตีพิมพ์ชื่อและอธิบายลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของพืชชนิดนั้นอย่างเป็นทางการ แต่อ้างอิงตามข้อมูลในการอธิบายลักษณะของ
นักพฤษศาสตร์ท่านแรกคือ Wall.
2. ชื่อไทย (Vernacular name) : อินทนิลบก
3. ชื่อท้องถิ่น (Local name) : กาเสลา (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ) จ้อ ล่อ จะล่อ (ภาคเหนือ) ปะหน่าฮอ (ปะกาเกอญอ แม่ฮ่องสอน)
4. ชื่อสามัญ (Common name) : Queens crape myrtle, Pride of India.
5. วงศ์ (Family) : Lythraceae
6. สกุล (Genus) : Lagerstroemia
7. ลักษณะวิสัย (Habit): ไม้ต้น (Tree)
8. ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
- ลำต้น ต้นสูงใหญ่ขนาดประมาณ 8- 12 เมตร เปลือกต้นสีน้ำตาลเทา แตกเป็นร่องตื้น หลุดล่อนเป็นสะเก็ดเล็กๆ
- ใบ ใบเดี่ยว รูปไข่ ออกตรงข้ามเรียงสลับกันเป็นคู่เยื้องกันเล็กน้อย ขนาดใบกว้าง 6-18 เซนติเมตร ยาว 14-40 เซนติเมตร ก้านใบยาว 0.5-1 เซนติเมตร ขอบใบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อยและห่อขึ้น ปลายใบมน โคนใบมน ผิวใบมัน แผ่นใบหนาและเหนียว สีเขียวเข้ม และผลัดใบ
- ช่อดอก ออกดอกเมื่อต้นอายุ 4-6 ปี ออกเป็นช่อรวมกันที่ปลายกิ่ง ช่อดอกตั้งตรง รูปทรงกระบอก ยาวประมาณ 30 เซนติเมตร
- ดอก ดอกตูมมีลักษณะเป็นก้อนกลม คล้ายลูกข่าง ส่วนบนมีรอยบุ๋มตามยาว ขนาด 1 เซนติเมตร เมื่อดอกบานเต็ม มีเส้นผ่านศูนย์กลาง 7-12 เซนติเมตร รูปทรงดอกค่อนข้างกลม กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย มีสันนูนตามยาว และมีขนสั้นประปราย กลีบดอกเป็นทรงกลม บาง นิ่ม และเป็นรอยยับย่น แยกออกจากกันเป็น 6 กลีบ ขอบกลีบหยักย่น โคนกลีบเรียว เป็นก้านสั้น ๆ เชื่อมกับกลีบรองที่เป็นรูปถ้วย ดอกมีสีชมพูอ่อนเกือบขาว ๆ ไล่โทนสีไปจนถึงสีม่วงเข้ม
- ช่วงเวลาการออกดอก เดือนกุมภาพันธ์-พฤษภาคม
ดอกอินทนิลบก (2565) ภาพโดย : นัชรี อุ่มบางตลาด
- ผล รูปรีค่อนข้างกลม เมื่อสุกสีน้ำตาล เมื่อผลแก่จัดจนแห้ง เปลือกของผลเกลี้ยงแข็ง จะแตกกลางพูแยกออกเป็น 6 พู ใน 1 ผล มีเมล็ดประมาณ 6 เมล็ด ติดผลเดือนเมษายน-กรกฎาคม
ผลอินทนิลบกแห้ง ภาพโดย Vinayaraj. (2018, 24 February). https://commons.wikimedia.org/
อินทนิลบกมีถิ่นกำเนิดในเอเชียเขตร้อน ตั้งแต่อินเดียถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ได้แก่ อินเดีย บังคลาเทศ เมียนมาร์ ไทย ลาว กัมพูชา และเวียดนาม ในประเทศไทยพบตามป่าผลัดใบและป่าเบญจพรรณ พบได้ทั่วประเทศ
10. การปลูกและการขยายพันธุ์
ใช้วิธีการเพาะเมล็ด
11. การใช้ประโยชน์
อินทนิลบกมีเนื้อไม้แข็งแรงทนทาน จึงนิยมนาไปใช้ในการก่อสร้าง ทำเครื่องเรือน และเครื่องมือทางการเกษตร และปลูกเป็นไม้ประดับให้ร่มเงา ดอกสีสวยสดงดงาม
ต้นอินทนิลบก (2565) บริเวณหน้าอาคารอำนวยการ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
ภาพโดย : นัชรี อุ่มบางตลาด
ภายในสถาบัน กศน.ภาคเหนือ จะพบเห็นต้นอินทนิลบกซึ่งมีอยู่บริเวณด้านหน้าอาคารอำนวยการ ทางขวามือของถนนทางเข้าสถานศึกษา ถัดจากป้อมยามรักษาการณ์ ในฤดูออกดอกจะงามเด่น สะดุดตาทีเดียว
เรียบเรียง:
แก้วตา ธีระกุลพิศุทธิ์ ครู ชำนาญการพิเศษ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
ถ่ายภาพ:
นัชรี อุ่มบางตลาด ครู ชำนาญการ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
อ้างอิง:
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์. (2558, 9 พฤศจิกายน). อินทนิลบก. http://www.qsbg.org/database/botanic_book%20full%20option
/search_detail.asp?botanic_id=1197
จรัสพิมพ์ บุญญานัน. (2565). ชื่อพฤกษศาสตร์นี้ ท่านได้แต่ใดมา: กรณีพันธุ์ไม้ในสกุล Lagerstroemia. https://it.mju.ac.th/acticleDetail.aspx?qid=134&
ปาจรีย์ อินทะชุบ. อินทนิลบก. กระดานข่าวงานวิจัยใช้ได้จริง : พืชอาหาร พืชสมุนไพร (พฤษภาคม 2563)
สำนักคุ้มครองพันธุ์พืช กรมวิชาการเกษตร. https://www.doa.go.th/pvp
/wp-content/uploads/2020/06/Lagerstroemia-macrocarpa-Wall3-.pdf
วิชัย ปทุมชาติพัฒน์. (ม.ป.ป.). อินทนิลมี 2 อย่าง…ต่างกันอย่างไร. https://identity.bsru.ac.th/archives/2078
อินทนิลบก. (2564, 18 มีนาคม). https://thai-herbs.thdata.co/page/อินทนิลบก/
