อาชีพการจักสานของใช้จากใบตาล เป็นอีกอาชีพหนึ่งที่สามารถสร้างรายได้ โดยการลงทุนที่ไม่มากนัก ผู้ประกอบอาชีพนี้ส่วนใหญ่จะเป็นกลุ่มผู้สูงอายุหรือเป็นอาชีพที่สืบทอดมาตั้งแต่บรรพบุรุษ ซึ่งนับวันจะขาดผู้สืบทอดภูมิปัญญาด้านนี้ เนื่องจากคนรุ่นใหม่ขาดความสนใจที่เรียนรู้ภูมิปัญญาด้านการจักสานหรือยึดเป็นอาชีพ
แม่แก้ว ตาสิงห์ ภูมิปัญญาด้านการจักสานใบตาลของจังหวัดลำปาง และผลงานการสานใบตาล
ภาพโดย พิรุณ รัตนงามวงค์
ประมาณ ปี พ.ศ. 2542 เป็นปีที่รัฐบาลส่งเสริม สนับสนุนในการพัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑ์ของชุมชน โดยให้แต่ละชุมชนมีผลิตภัณฑ์ดีเด่นอย่างน้อยหนึ่งผลิตภัณฑ์ และเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีอยู่บนพื้นฐานภูมิปัญญาท้องถิ่น วัฒนธรรมประเพณี และใช้ทรัพยากรในท้องถิ่นเพื่อสร้างความเป็นเอกลักษณ์ของชุมชนหรือตำบลนั้น เป็นการกระตุ้นให้เกิดการพัฒนากระบวนการเรียนรู้ของชุมชน และพัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑ์ชุมชนให้ได้มาตรฐานตรงกับความต้องการของตลาดสากล ตามแนวคิด “หนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์” แม่แก้ว ตาสิงห์ จึงหันมาสนใจและประกอบอาชีพจักสานใบตาลอย่างจริงจัง เรียนรู้ พัฒนาการสานก่องข้าวลายหกเหลี่ยม โดยรวมกลุ่มกันนำผลิตภัณฑ์ออกจำหน่าย ทั้งก่องข้าวลายสาน และก่องข้าวลายหกเหลี่ยม ในงานรถม้า รถไฟ ที่จังหวัดลำปางจัดขึ้นเป็นครั้งแรก ซึ่งมียอดจำหน่ายดีมาก และพัฒนาก่องข้าวหกเหลี่ยมจนได้รางวัลมาตรฐานผลิตภัณฑ์หนึ่งตำบลหนึ่งผลิตภัณฑ์
ผลิตภัณฑ์จักสานกระเป๋าจากใบตาลฝึมือแม่แก้ว ตาสิงห์
ภาพโดย พิรุณ รัตนงามวงค์
ต่อมาปี พ.ศ. 2552 ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอเมืองลำปาง ได้สนับสนุนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ โดยวางแผนการดำเนินกิจกรรมร่วมกับครู กศน.ตำบล โดยได้รับงบประมาณสนับสนุน จำนวน 20,000 บาท เพื่อให้แม่แก้วศึกษาเรียนรู้เพิ่มเติมเกี่ยวการจักสาน ซึ่งแม่แก้วต้องการเรียนรู้เรื่อง การย้อมสีใบตาล จากนั้นได้นำความรู้ที่ได้รับมาทดลองทำด้วยตนเอง ลองผิดลองถูก จนทำให้ทราบว่าสีที่ใช้ย้อมใบตาลให้ติดทนและสีสวย คือ สียอมผ้าไหม นอกจากได้รับการส่งเสริม สนับสนุนด้านพัฒนาตนเองแล้ว ยังได้รับการสนับสนุนให้สถานประกอบการของแม่แก้วเป็นแหล่งเรียนรู้สำหรับนักศึกษาและผู้ที่สนใจ มีการจัดทำแผ่นพับเพื่อเผยแพร่ความรู้ในการจักสานใบตาล
ผลิตภัณฑ์จากฝึมือการสานใบตาลของแม่แก้ว ตาสิงห์
ภาพโดย นางพิรุณ รัตนงามวงค์
นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2542 เป็นต้นมา แม่แก้ว ตาสิงห์ ได้ศึกษาเรียนรู้ พัฒนาตนเอง ทั้งจากการประชุม สัมมนา การศึกษาดูงาน การออกร้านจำหน่ายผลิตภัณฑ์ อาทิ สวนลุมพินี สนามศุภชลาศัย ศูนย์แสดงสินค้าเมืองทองธานี ศูนย์การใช้วัสดุอุปกรณ์ในการตกแต่ง การย้อมสี ซึ่งทำให้ได้เรียนรู้การออกแบบผลิตภัณฑ์จากเครือข่ายต่าง ๆ แม่แก้วเล่าด้วยความภาคภูมิใจว่าได้ไปเรียนรู้ตามสถานที่ต่าง ๆ ทั้งศูนย์การค้าเซียร์รังสิต ห้างวงศ์สว่าง โรบินสัน รังสิต บางพลี ชลบุรี ขอนแก่น อุบลราชธานี นครราชสีมา สกลนคร หนองบัวลำภู ลำพูน และเชียงใหม่ เป็นต้น
ผลงานที่ภาคภูมิใจ
- เป็นวิทยากรภูมิปัญญาท้องถิ่น ให้แก่สถานศึกษาในจังหวัดลำปาง ทั้งระดับประถมศึกษา จนถึงระดับอุดมศึกษา
- เป็นแหล่งเรียนรู้ให้แก่ผู้ที่สนใจทั้งในจังหวัดลำปางและจังหวัดอื่น ๆ
- ผลิตภัณฑ์ได้รับมาตรฐานคุณภาพ 2 ดาว ปี 2547 คือ แอ๊บข้าวหกเหลี่ยม ขนาดใหญ่
- ผลิตภัณฑ์ได้รับมาตรฐานคุณภาพ 3 ดาว ปี 2552 และมาตรฐาน มผช. คือ แอ๊บข้าวหกเหลี่ยม ขนาดเล็ก
- ปี 2553 ได้รับใบรับรองให้แสดงมาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชน ผลิตภัณฑ์จักสานใบตาล มาตรฐานเลขที่ มผช.187/2546
- ผลิตภัณฑ์ได้รับมาตรฐานคุณภาพ 3 ดาว ปี 2553 คือ กระเป๋าสะพาย
ประกาศนียบัตรรับรองมาตรฐาน OTOP ที่ได้รับ
แม่แก้ว ตาสิงห์ เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่ศึกษาเรียนรู้ด้วยตนเอง เริ่มจากเรียนรู้จากการเล่นสมัยเด็กพอโตขึ้นก็ช่วยพ่อแม่จักสาน จนกระทั่งเรียนรู้จากประชุม สัมมนา ศึกษาดูงาน นำมาทดลองทำด้วยตนเอง ลองผิดลองถูก จนพัฒนาผลิตภัณฑ์ได้มาตรฐาน ได้รับการรับรองจากหน่วยงานราชการ และเป็นแหล่งเรียนรู้ เป็นวิทยากรให้แก่ผู้ที่สนใจ และหน่วยงานต่าง ๆ นับเป็นภูมิปัญญาอันทรงคุณค่า ซึ่งหากขาดการส่งเสริมสนับสนุน อนุรักษ์ สืบทอดสู่คนรุ่นหลังแล้ว ย่อมน่าเสียดายในองค์ความรู้ของภูมิปัญญาที่สั่งสมมาอย่างยาวนาน
เขียน/เรียบเรียง:
อรวรรณ ฟังเพราะ ครู ชำนาญการพิเศษ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
อ้างอิง:
แก้ว ตาสิงห์. ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านการจัดสาน จังหวัดลำปาง. สัมภาษณ์. 20 สิงหาคม 2555.
