รูปแบบการศึกษาทางเลือกในไทยมีอะไรบ้าง ?
รูปแบบของการศึกษาทางเลือก มีความยืดหยุ่นและหลากหลายสอดคล้องกับธรรมชาติของผู้เรียนและกระบวนการเรียนรู้ รวมทั้งเนื้อหาสาระที่เรียนรู้ ซึ่งแนวทางของการศึกษาทางเลือกในประเทศไทย พอสรุปได้ 7 รูปแบบ ดังนี้ (สุชาดา จักรพิสุทธิ์, 2548 อ้างใน สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย. หน่วยศึกษานิเทศก์, 2551: 31 - 35)
รูปแบบของการศึกษาทางเลือก มีความยืดหยุ่นและหลากหลายสอดคล้องกับธรรมชาติของผู้เรียนและกระบวนการเรียนรู้ รวมทั้งเนื้อหาสาระที่เรียนรู้ ซึ่งแนวทางของการศึกษาทางเลือกในประเทศไทย พอสรุปได้ 7 รูปแบบ ดังนี้ (สุชาดา จักรพิสุทธิ์, 2548 อ้างใน สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย. หน่วยศึกษานิเทศก์, 2551: 31 - 35)
- การศึกษาทางเลือกที่จัดโดยครอบครัวหรือโฮมสคูล ซึ่งครอบคลุมทั้งแบบครอบครัวเดี่ยว กลุ่ม และเครือข่ายครอบครัว
- การศึกษาทางเลือกที่อิงกับระบบโรงเรียน ได้แก่ โรงเรียนที่สามารถจัดหลักสูตร หรือกระบวนการเรียนรู้ที่แตกต่างไปจากโรงเรียนตามแนวกระแสหลักทั่วไป เน้นนวัตกรรมการเรียนรู้ การทดลองปฏิบัติหรือประสบการณ์ เช่น โรงเรียนรุ่งอรุณ โรงเรียนหมู่บ้านเด็ก เป็นต้น
- การศึกษาทางเลือกสายครูภูมิปัญญา ได้แก่ พ่อครูปราชญ์ชาวบ้าน ที่มีการถ่ายทอดภูมิปัญญาความรู้แก่ผู้เรียน เช่น ศิลปะ การช่าง ด้านเกษตรกรรม การแพทย์พื้นบ้าน สมุนไพร เป็นต้น
- การศึกษาทางเลือกสายศาสนาและวิธีปฏิบัติธรรม จัดการเรียนรู้แก่สมาชิกทั้งแนวเศรษฐกิจพอเพียง ต่อต้านการบริโภคนิยม การปฏิบัติสมาธิในแนวต่าง ๆ ตามวิถีความเชื่อ
- การศึกษาทางเลือกที่เป็นสถาบันนอกระบบ ได้แก่ กลุ่มกิจกรรมทางการศึกษาที่มีการจัดหลักสูตร หรือกระบวนการเรียนรู้ของตนเอง ไม่อิงกับหลักสูตรรัฐ มีทั้งแบบเสียค่าใช้จ่าย และไม่เสียค่าใช้จ่าย เช่น มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน เสมสิกขาลัย สถาบันเรียนรู้ขององค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs) เป็นต้น
- การศึกษาทางเลือกกลุ่มการเรียนผ่านกิจกรรม เป็นการเรียนรู้ที่กว้างขวางหลากหลายที่สุด มีผลในการเสริมสร้างชุมชนเข้มแข็ง ทั้งกลุ่มการเรียนรู้ ผ่านกลุ่มกิจกรรมชุมชน การสืบสานภูมิปัญญา การฟื้นฟูศิลปวัฒนธรรม การอนุรักษ์ทรัพยากร การแพทย์พื้นบ้าน การสาธารณสุข การจัดการปัญหาชุมชน เด็ก และสตรี เป็นต้น
- การศึกษาทางเลือกผ่านสื่อการเรียนและแหล่งเรียนรู้ ทั้งที่เป็นสื่อมวลชน เช่น นิตยสาร หนังสือพิมพ์ วิทยุ โทรทัศน์ สื่อชุมชน อินเทอร์เน็ต ห้องสมุด พิพิธภัณฑ์ สถานที่ท่องเที่ยว หรือแหล่งเรียนรู้ต่าง ๆ
ที่ผ่านมาการศึกษาทางเลือกในไทยมีปัญหาอะไรบ้าง ?
เมื่อวันที่ 17 เมษายน 2557 สมาคมสภาการศึกษาทางเลือกได้เข้าหารือกับ สพฐ. โดยมี รศ.ประภาภัทร นิยม ที่ปรึกษารัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ (ขณะนั้น) เป็นประธานการประชุมในประเด็นการจัดการศึกษาของกลุ่มการศึกษาทางเลือก ที่มีอุปสรรค ข้อติดขัดสำคัญในเรื่องการจัดการศึกษาทางเลือกตามมาตรา 12 พ.ร.บ.การศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ซึ่งพอจะสรุปได้ว่า พ.ร.บ.การศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 มาตรา 12 เป็นช่องทางที่เปิดให้คนไทยมีโอกาสและสามารถออกแบบการเรียนการสอนได้เอง การศึกษาทางเลือก แม้จะมีกฏหมายรองรับมา 16 ปีแล้ว แต่สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานหรือ สพฐ.ในฐานะผู้ออกกรอบระเบียบการปฏิบัติกลับเขียนด้วยภาษาที่กำกวม ทำให้ผู้ปฏิบัติงานตีความไม่ตรงกัน รวมทั้งความเข้าใจของข้าราชการสำนักงานเขตพื้นที่ต่อการศึกษาทางเลือก จนบัดนี้ปัญหานี้ยังไม่ได้รับการแก้ไข ส่งผลให้ผู้จัดการศึกษาทางเลือกประสบปัญหาในหลาย ๆ ด้าน
นอกจากนี้ สำนักงานเขตพื้นที่ยังตีความกฎหมาย กฎกระทรวงที่ไม่สอดคล้องกันกับบ้านเรียน/ศูนย์การเรียน รวมทั้งทัศนคติของกลุ่มศึกษานิเทศน์ การพิจารณาแผนการเรียน ความไม่วางใจครอบครัว การไม่ยอมรับว่าระบบโรงเรียนในเขตตนเองมีปัญหา ส่งผลให้เป็นอุปสรรคในการขอจัดอนุญาตจัดตั้งศูนย์การเรียน/บ้านเรียน เจ้าหน้าที่ไม่มีความเข้าใจในการพิจารณาอนุญาต นัดหมายผู้จัดการศึกษาทางเลือกหลายครั้ง ทำให้ครอบครัว/ผู้จัดการศึกษาทางเลือกเสียเวลาในการประสานงานติดตามด้วยวาจาและทำหนังสือ
รวบรวมและเรียบเรียงโดย :
อรวรรณ ฟังเพราะ และ รสาพร หม้อศรีใจ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
อ้างอิง :
สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย. หน่วยศึกษานิเทศก์. (2551). เอกสารสาระหลักการและแนวคิดประกอบการดำเนินงาน กศน. : คัมภีร์ กศน. กรุงเทพ : หน่วยศึกษานิเทศก์ สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย.
ถกปัญหาการศึกษาทางเลือก โอกาสของเด็กไทยและแนวโน้มออกจากระบบ – จัดการศึกษาเอง. สืบค้นจาก https://thaipublica.org/2015/04/alternative-education-1/
เมื่อวันที่ 17 เมษายน 2557 สมาคมสภาการศึกษาทางเลือกได้เข้าหารือกับ สพฐ. โดยมี รศ.ประภาภัทร นิยม ที่ปรึกษารัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ (ขณะนั้น) เป็นประธานการประชุมในประเด็นการจัดการศึกษาของกลุ่มการศึกษาทางเลือก ที่มีอุปสรรค ข้อติดขัดสำคัญในเรื่องการจัดการศึกษาทางเลือกตามมาตรา 12 พ.ร.บ.การศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ซึ่งพอจะสรุปได้ว่า พ.ร.บ.การศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 มาตรา 12 เป็นช่องทางที่เปิดให้คนไทยมีโอกาสและสามารถออกแบบการเรียนการสอนได้เอง การศึกษาทางเลือก แม้จะมีกฏหมายรองรับมา 16 ปีแล้ว แต่สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานหรือ สพฐ.ในฐานะผู้ออกกรอบระเบียบการปฏิบัติกลับเขียนด้วยภาษาที่กำกวม ทำให้ผู้ปฏิบัติงานตีความไม่ตรงกัน รวมทั้งความเข้าใจของข้าราชการสำนักงานเขตพื้นที่ต่อการศึกษาทางเลือก จนบัดนี้ปัญหานี้ยังไม่ได้รับการแก้ไข ส่งผลให้ผู้จัดการศึกษาทางเลือกประสบปัญหาในหลาย ๆ ด้าน
นอกจากนี้ สำนักงานเขตพื้นที่ยังตีความกฎหมาย กฎกระทรวงที่ไม่สอดคล้องกันกับบ้านเรียน/ศูนย์การเรียน รวมทั้งทัศนคติของกลุ่มศึกษานิเทศน์ การพิจารณาแผนการเรียน ความไม่วางใจครอบครัว การไม่ยอมรับว่าระบบโรงเรียนในเขตตนเองมีปัญหา ส่งผลให้เป็นอุปสรรคในการขอจัดอนุญาตจัดตั้งศูนย์การเรียน/บ้านเรียน เจ้าหน้าที่ไม่มีความเข้าใจในการพิจารณาอนุญาต นัดหมายผู้จัดการศึกษาทางเลือกหลายครั้ง ทำให้ครอบครัว/ผู้จัดการศึกษาทางเลือกเสียเวลาในการประสานงานติดตามด้วยวาจาและทำหนังสือ
รวบรวมและเรียบเรียงโดย :
อรวรรณ ฟังเพราะ และ รสาพร หม้อศรีใจ สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
อ้างอิง :
สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย. หน่วยศึกษานิเทศก์. (2551). เอกสารสาระหลักการและแนวคิดประกอบการดำเนินงาน กศน. : คัมภีร์ กศน. กรุงเทพ : หน่วยศึกษานิเทศก์ สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย.
ถกปัญหาการศึกษาทางเลือก โอกาสของเด็กไทยและแนวโน้มออกจากระบบ – จัดการศึกษาเอง. สืบค้นจาก https://thaipublica.org/2015/04/alternative-education-1/
