เสาดิน : สัญลักษณ์ทางธรรมชาติ มรดกทางธรณีวิทยา

“เสาดิน” เป็นคำที่ชาวบ้านใช้เรียกหย่อมตะกอนที่มีลักษณะเป็นหน้าผาสูงชัน เป็นแท่ง เป็นกรวย เป็นหลืบ มียอดแหลม โผล่พ้นพื้นดินบนลานโล่ง ในทางธรณีวิทยาลักษณะภูมิประเทศแบบเสาดินเกิดขึ้นจากการผุพังและการกัดกร่อนโดยน้ำฝนเป็นตัวการ

ภาพโดย : กาญจนภัสส์ ทวีกิตติ

“เสาดิน” เป็นเสมือนผลงานแกะสลักอันน่าทึ่งจากธรรมชาติ เป็นลักษณะทางธรรมชาติที่ เกิดขึ้นจากการผสมผสานระหว่างพลังของน้ำฝน กาลเวลา และลักษณะของชั้นหิน ส่งผลให้เกิดเสาดินที่มีลักษณะแปลกตาแตกต่างกันไป ซึ่งเสาดินเกิดจากการผุพังและกัดเซาะหลุมยุบโดยน้ำฝน เริ่มต้นจากการเกิดหลุมยุบจากชั้นหินอ่อนที่อยู่ใต้ดินละลายหรือถูกกัดเซาะ ทำให้เกิดเป็นโพรงใต้ดิน เมื่อโพรงขยายใหญ่ขึ้น ชั้นดินด้านบนจะทรุดตัวลงเกิดเป็นหลุมยุบ เมื่อมีฝนตกลงมา น้ำฝนจะไหลผ่านหลุมยุบและชะล้างดินข้างหลุม โดยดินชั้นบนที่อ่อนนุ่มกว่าจะถูกกัดเซาะก่อน ดินชั้นล่างที่มีความแข็งแกร่งกว่าจะคงอยู่ เกิดเป็นเสาดินที่มีรูปร่างต่าง ๆ สวยงามแปลกตาแตกต่างกันไป โดยทั่วไปเสาดินจะมีรูปร่างเป็นแท่ง กรวย หลืบ และมีปลายแหลมประกอบใกล้กัน ทำให้เราจินตนาการเสาดินที่เราเห็นเป็นรูปร่างคล้ายกับสิ่งที่เรารู้จัก เช่น ปราสาท สัตว์ เป็นต้น

รูปร่างของเสาดินจะเป็นเช่นไรนั้น ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย เช่น ปริมาณน้ำฝน ประเภทของหิน และความลาดชันของพื้นที่ คือ ยิ่งมีปริมาณฝนมาก เสาดินจะถูกกัดเซาะจนมีรูปร่างที่เรียวแหลม ถ้าเป็นหินที่มีความแข็งแกร่งจะต้านทานการกัดเซาะได้ดีกว่า จะส่งผลให้เสาดินมีรูปร่างที่มั่นคง นอกจากนี้พื้นที่ที่มีความลาดชันทำให้น้ำฝนจะไหลผ่านได้เร็ว เสาดินจะมีรูปร่างแหลมชี้ และยิ่งใช้เวลานานในการกัดเซาะ
เสาดินจะมีรูปร่างที่แปลกตามากขึ้นไปอีก

เสาดิน ไม่ได้เป็นเพียงแค่สิ่งมหัศจรรย์ทางธรรมชาติ แต่ยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญ แสดงถึงxระวัติศาสตร์ทางธรณีวิทยาของพื้นที่ในประเทศไทย มีเสาดินที่คล้ายกันและมีชื่อเสียงอยู่หลายแห่ง เช่น แพะเมืองผี จังหวัดแพร่ โป่งยุบ จังหวัดราชบุรี ละลุ จังหวัดสระแก้ว เสาดินนาน้อย จังหวัดน่าน เสาดิน
ภูเรือ จังหวัดเลย เสาดินพระวิหาร จังหวัดอุดรธานี และเสาดินโคกสลุง จังหวัดลพบุรี

โป่งยุบ จังหวัดราชบุรี

ภาพจาก : ราชบุรีละไม. https://ratchaburilamai.wordpress.com//2014/02/06/โป่งยุบ/

แพะเมืองผี จังหวัดแพร่

ภาพจาก : องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) https://cbtthailand.dasta.or.th/webapp/relattraction/content/2305/

เสาดินบางแห่ง นอกจากจะเป็นสถานทีท่องเที่ยวแล้ว ยังมีตำนานและความเชื่อแฝงอยู่ด้วย เช่น เสาดินที่ชาวบ้านตั้งชื่อว่า “เสาปู่เขียว” ตั้งอยู่ในเสาดินนาน้อย ภายในเขตอุทยานแห่งชาติศรีน่าน อำเภอนาน้อย จังหวัดน่าน มีตำนานเล่าขานต่อกันมาว่า ปู่เขียว เป็นหนุ่มในหมู่บ้านแต หมู่ 2 ตำบลเชียงของ อำเภอนาน้อย จังหวัดน่าน ซึ่งถูกสาวคนรักหักอก เลยหนีมาอาศัยร่มเงาเสาดินต้นนี้ และตรอมใจจนตาย เป็นที่มาของชื่อ “เสาปู่เขียว” ซึ่งเชื่อกันว่าคู่รักคู่ใดที่มากราบไหว้เสาดินต้นนี้ ก็จะสมหวังในความรัก

เสาปู่เขียว ในเสาหินนาน้อย จังหวัดน่าน

ภาพโดย  กาญจนภัสส์ ทวีกิตติกร

เสาดินเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่มีค่าควรแก่การอนุรักษ์ เราทุกคนควรมีส่วนร่วมในการปกป้องเสาดิน โดยหลีกเลี่ยงกิจกรรมที่ทำลายเสาดิน เช่น การปีนป่าย ไม่ควรทิ้งขยะบริเวณเสาดิน และสนับสนุนการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ การร่วมแรงร่วมใจของพวกเราทุกคน จะช่วยให้เสาดินคงอยู่เป็นสัญลักษณ์ทางธรรมชาติ มรดกทางธรณีวิทยาให้รุ่นลูกหลานได้สัมผัสและเรียนรู้ต่อไปตรานนานเท่านาน

---

เรียบเรียง :

กาญจนภัสส์ ทวีกิตติกร ครู ชำนาญการพิเศษ  สถาบันส่งเสริมการเรียนรู้ภาคเหนือ

อ้างอิง :

• ฝ่ายนวัตกรรมเพื่อการเรียนรู้ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.). (2562, 25 พฤศจิกายน). กำแพงดิน/เสาดิน. คลังความรู้ SciMath. https://www.scimath.org/image-earthscience/item

/11136-2019-12-02-02-33-58

• ร่องรอยหลักฐานทางโบราณคดี “เสาดินนาน้อย”. (ม.ป.ป). กรมศิลปากร.

https://www.finearts.go.th/main/view/25997-ร่องรอยหลักฐานทางโบราณคดี-เสาดินนาน้อย?type1=4

• เสาดิน. กรมทรัพยากรธรณี. https://www.dmr.go.th/en/เขาดิน/