ภาพจิตรกรรมวัดภูมินทร์ จังหวัดน่าน
คำสอน : กันเข้าวัดหื้ออู้กำผาชญ์ กันเข้ากาดหื้อเป๋นป้อก๊า
คำแปล : ถ้าเข้าวัดให้พูดจาภาษานักปราชญ์ ถ้าเข้าตลาดให้ทำตัวเป็นพ่อค้า
ความหมาย : อยู่ในสังคมไหนให้ปฏิบัติตัวกลมกลืนกับสังคมนั้น เหมือนภาษิตไทยที่ว่า เข้าเมืองตาหลิ่วให้หลิ่วตาตาม
คำแปล : ถ้าเข้าวัดให้พูดจาภาษานักปราชญ์ ถ้าเข้าตลาดให้ทำตัวเป็นพ่อค้า
ความหมาย : อยู่ในสังคมไหนให้ปฏิบัติตัวกลมกลืนกับสังคมนั้น เหมือนภาษิตไทยที่ว่า เข้าเมืองตาหลิ่วให้หลิ่วตาตาม
คำสอน : กิ๋นส้มบ่ดีฮาน กิ๋นหวานบ่ดีป้ำ
คำแปล : จะกินผลไม้เปรี้ยวไม่ควรทอนกิ่ง จะกินผลไม้หวานไม่ควรล้มต้น
ความหมาย : ไม่ควรทำลายและทำร้ายผู้มีพระคุณ
คำแปล : จะกินผลไม้เปรี้ยวไม่ควรทอนกิ่ง จะกินผลไม้หวานไม่ควรล้มต้น
ความหมาย : ไม่ควรทำลายและทำร้ายผู้มีพระคุณ
คำสอน : กิ๋นหื้อปอต๊อง หย้องหื้อปอตั๋ว
คำแปล : กินให้พอดีท้อง แต่งองค์ทรงเครื่องให้พอดีตัว
ความหมาย : ทำอะไรให้รู้จักประมาณตน ไม่ทำอะไรเกินตัว
คำแปล : กินให้พอดีท้อง แต่งองค์ทรงเครื่องให้พอดีตัว
ความหมาย : ทำอะไรให้รู้จักประมาณตน ไม่ทำอะไรเกินตัว
คำสอน : กิ๋นหื้อปอคาบ หาบหื้อปอแฮง แป๋งหื้อปอใจ๋ ไข้หื้อปอนอน
คำแปล : กินให้พอมื้อ หาบให้พอแรง ทำให้พอใจ ไข้ให้พอนอน
ความหมาย : จะทำสิ่งใด ให้รู้จักประมาณตนเอง ทำเต็มที่ตามกำลังตน
คำแปล : กินให้พอมื้อ หาบให้พอแรง ทำให้พอใจ ไข้ให้พอนอน
ความหมาย : จะทำสิ่งใด ให้รู้จักประมาณตนเอง ทำเต็มที่ตามกำลังตน
คำสอน : กำจ่มกำด่ามีก้าเสี้ยงตี้ ถ้าฟังบ่ดีมันตึงบ่ม่วนหู
คำแปล : คำบ่นคำด่ามีค่าที่สุด ถ้าฟังไม่ดีมักไม่สนุกหู
ความหมาย : คำบ่น คำด่าของพ่อ แม่ ผู้หลักผู้ใหญ่จะเป็นคำสอนที่ดี ถึงจะฟังไม่ไพเราะรื่นหูก็ตาม
คำแปล : คำบ่นคำด่ามีค่าที่สุด ถ้าฟังไม่ดีมักไม่สนุกหู
ความหมาย : คำบ่น คำด่าของพ่อ แม่ ผู้หลักผู้ใหญ่จะเป็นคำสอนที่ดี ถึงจะฟังไม่ไพเราะรื่นหูก็ตาม
คำสอน : เก็บผักหื้อเอาตึงเครือ เก็บบ่าเขือหื้อเอาตึงขวั้น
คำแปล : เก็บผักให้เอาทั้งเถา เก็บมะเขือให้เอาทั้งขวั้น
ความหมาย : เก็บผักทั้งเถา ไม่เหี่ยวง่าย เก็บมะเขือทั้งขวั้นจะเก็บไว้ได้นาน เปรียบเหมือนการ รักคนรักก็ให้รักทั้งพ่อ แม่ พี่ น้องเขาด้วย
คำแปล : เก็บผักให้เอาทั้งเถา เก็บมะเขือให้เอาทั้งขวั้น
ความหมาย : เก็บผักทั้งเถา ไม่เหี่ยวง่าย เก็บมะเขือทั้งขวั้นจะเก็บไว้ได้นาน เปรียบเหมือนการ รักคนรักก็ให้รักทั้งพ่อ แม่ พี่ น้องเขาด้วย
คำสอน : ของจักเสียหื้อรีบไจ๊ ของจักได้หื้อรีบเอา
คำแปล : ของที่มักจะเสียให้รีบนำมาใช้ ของที่ควรจะได้ให้รีบเอา
ความหมาย : การรู้จักจัดลำดับความสำคัญ อะไรก่อนอะไรหลังและเมื่อโอกาสมาถึงให้รีบคว้าไว้
คำแปล : ของที่มักจะเสียให้รีบนำมาใช้ ของที่ควรจะได้ให้รีบเอา
ความหมาย : การรู้จักจัดลำดับความสำคัญ อะไรก่อนอะไรหลังและเมื่อโอกาสมาถึงให้รีบคว้าไว้
คำสอน : คนตกต่ำต่าวนอนหงาย บ่ดีก๋ายเหยียบข้าม
คำแปล : คนที่ตกต่ำล้มนอนหงาย ไม่ควรผ่านเหยียบข้าม
ความหมาย : คนที่พาดพลั้งตกต่ำ ไม่ควรจะเหยียบย่ำซ้ำเติมเขา เปรียบได้ก็คือคนล้มอย่าข้าม
คำแปล : คนที่ตกต่ำล้มนอนหงาย ไม่ควรผ่านเหยียบข้าม
ความหมาย : คนที่พาดพลั้งตกต่ำ ไม่ควรจะเหยียบย่ำซ้ำเติมเขา เปรียบได้ก็คือคนล้มอย่าข้าม
คำสอน : ไค่หล็วกหื้ออยู่ใกล้นักผาชญ์ ไค่ฉลาดหื้อหัดไจ๊อ่องออ
คำแปล : อยากฉลาดรอบรู้ให้อยู่ใกล้นักปราชญ์ อยากฉลาดให้ฝึกใช้สมอง
ความหมาย : ถ้าอยากเป็นคนฉลาดก็ต้องหาโอกาสใกล้ชิดเพื่อเรียนรู้จากนักปราชญ์ ผู้รู้ และ ต้องฝึกคิด ฝึกใช้สมอง
คำแปล : อยากฉลาดรอบรู้ให้อยู่ใกล้นักปราชญ์ อยากฉลาดให้ฝึกใช้สมอง
ความหมาย : ถ้าอยากเป็นคนฉลาดก็ต้องหาโอกาสใกล้ชิดเพื่อเรียนรู้จากนักปราชญ์ ผู้รู้ และ ต้องฝึกคิด ฝึกใช้สมอง
คำสอน : จะไปหล็วกก่อนหมอ จะไปซอก่อนปี่
คำแปล : อย่าฉลาดก่อนหมอ อย่าซอก่อนปี่
ความหมาย : อย่าชิงทำเป็นฉลาดรอบรู้ก่อนผู้รู้หรือนักปราชญ์ก่อนที่เขาจะพูดจะบอก และ อย่าซอก่อนปี่ เพราะปี่เป็นตัวนำทำนองซอ ถ้าซอก่อนปี่ก็ไม่รู้จะเริ่มต้นที่ทำนอง ไหน นั่นก็คืออย่าทำการใดๆก่อนการกำหนดแนวทางให้ได้เสียก่อน
คำแปล : อย่าฉลาดก่อนหมอ อย่าซอก่อนปี่
ความหมาย : อย่าชิงทำเป็นฉลาดรอบรู้ก่อนผู้รู้หรือนักปราชญ์ก่อนที่เขาจะพูดจะบอก และ อย่าซอก่อนปี่ เพราะปี่เป็นตัวนำทำนองซอ ถ้าซอก่อนปี่ก็ไม่รู้จะเริ่มต้นที่ทำนอง ไหน นั่นก็คืออย่าทำการใดๆก่อนการกำหนดแนวทางให้ได้เสียก่อน
คำสอน : จะไปเปิดเสื้อหื้อเปิ้นหันหลัง จะไปลอกหนังหื้อเปิ้นหันจิ๊น
คำแปล : อย่าเปิดเสื้อให้คนเขาเห็นหลัง อย่าลอกหนังให้คนเขาเห็นเนื้อ
ความหมาย : เรื่องส่วนตัว เรื่องภายในครอบครัว หรือองค์กร บางอย่างก็ไม่สมควรนำไปเปิดเผย
คำแปล : อย่าเปิดเสื้อให้คนเขาเห็นหลัง อย่าลอกหนังให้คนเขาเห็นเนื้อ
ความหมาย : เรื่องส่วนตัว เรื่องภายในครอบครัว หรือองค์กร บางอย่างก็ไม่สมควรนำไปเปิดเผย
คำสอน : จะหนีหื้อเปิ้นเสียดาย จะต๋ายหื้อเปิ้นเล่าไว้
คำแปล : จะหนีให้คนเขาเสียดาย จะตายให้คนเขาเล่าไว้
ความหมาย : อยู่ที่ไหนให้ทำตัวเป็นประโยชน์ เมื่อจากไปอยู่ที่อื่นคนเขาจะได้เสียดาย และถ้า จะต้องตายก็ให้เป็นที่กล่าวขวัญถึง
คำแปล : จะหนีให้คนเขาเสียดาย จะตายให้คนเขาเล่าไว้
ความหมาย : อยู่ที่ไหนให้ทำตัวเป็นประโยชน์ เมื่อจากไปอยู่ที่อื่นคนเขาจะได้เสียดาย และถ้า จะต้องตายก็ให้เป็นที่กล่าวขวัญถึง
คำสอน : ไต่ขัวบ่ป๊น จะไปฟั่งห่มก้นโยนฮาว
คำแปล : ข้ามสะพานยังไม่พ้น อย่าเพิ่งกระโดดโลดเต้น
ความหมาย : กระทำการใดยังไม่สำเร็จสมบูรณ์ อย่าเพิ่งดีใจ หรือกระทำการใดมีคนมาให้ คำแนะนำยังไม่ทันจบก็บอกว่าพอแล้ว รู้แล้ว สุดท้ายก็ทำต่อไม่ได้
คำแปล : ข้ามสะพานยังไม่พ้น อย่าเพิ่งกระโดดโลดเต้น
ความหมาย : กระทำการใดยังไม่สำเร็จสมบูรณ์ อย่าเพิ่งดีใจ หรือกระทำการใดมีคนมาให้ คำแนะนำยังไม่ทันจบก็บอกว่าพอแล้ว รู้แล้ว สุดท้ายก็ทำต่อไม่ได้
คำสอน : ตอกสั้นหื้อมัดตี้กิ่ว สิ่วสั้นหื้อสิ่วไม้บาง
คำแปล : ตอกสั้นให้มัดที่คอด สิ่วสั้นให้สิ่วไม้บาง
ความหมาย : ทำสิ่งใดให้คำนึงถึงความเหมาะสมกับสภาพ
คำแปล : ตอกสั้นให้มัดที่คอด สิ่วสั้นให้สิ่วไม้บาง
ความหมาย : ทำสิ่งใดให้คำนึงถึงความเหมาะสมกับสภาพ
คำสอน : นกบ่บินจะไปเขิงปีกอ้า ควายบ่กิ๋นหญ้า จะไปเต้กเขามันลง
คำแปล : นกไม่บินอย่าขึงปีกให้อ้า ควายไม่กินหญ้า อย่าไปกดเขามันลง
ความหมาย : อย่าไปฝืนให้ผู้อื่นทำในสิ่งที่เขาไม่เต็มใจทำ
คำแปล : นกไม่บินอย่าขึงปีกให้อ้า ควายไม่กินหญ้า อย่าไปกดเขามันลง
ความหมาย : อย่าไปฝืนให้ผู้อื่นทำในสิ่งที่เขาไม่เต็มใจทำ
คำสอน : ปี้น้องผิดกั๋น เหมือนพร้าฟันน้ำ
คำแปล : พี่น้องทะเลาะกัน เหมือนมีดฟันน้ำ
ความหมาย : พี่กับน้อง คือสายเลือดเดียวกัน ย่อมตัดกันไม่ขาด เปรียบได้กับการเอามีดไปฟันน้ำ ฟันอย่างไรน้ำก็ไม่มีวันขาด เป็นการสอนให้รักใคร่ดูแลและไม่ทอดทิ้งกัน
คำแปล : พี่น้องทะเลาะกัน เหมือนมีดฟันน้ำ
ความหมาย : พี่กับน้อง คือสายเลือดเดียวกัน ย่อมตัดกันไม่ขาด เปรียบได้กับการเอามีดไปฟันน้ำ ฟันอย่างไรน้ำก็ไม่มีวันขาด เป็นการสอนให้รักใคร่ดูแลและไม่ทอดทิ้งกัน
คำสอน : เว้นหมาหื้อปอศอก เว้นวอกหื้อปอวา เว้นคนปาลาหื้อไกล๋แสนโยชน์
คำแปล : เว้นหมาให้พอศอก เว้นวอกให้พอวา เว้นคนพาลให้ไกลแสนโยชน์
ความหมาย : สิ่งที่เป็นอันตราย ควรหลีกเว้นให้ไกล โดยเฉพาะคนพาลควรอยู่ห่างที่สุด
คำแปล : เว้นหมาให้พอศอก เว้นวอกให้พอวา เว้นคนพาลให้ไกลแสนโยชน์
ความหมาย : สิ่งที่เป็นอันตราย ควรหลีกเว้นให้ไกล โดยเฉพาะคนพาลควรอยู่ห่างที่สุด
คำสอน : เหล็กบ่เหลี้ยมเปิ้นบ่เอาจี คนบ่ดีเปิ้นบ่เอามาไจ๊
คำแปล : เหล็กไม่แหลมคนเขาไม่เอามาแทง คนไม่ดีเขาไม่เอามาใช้
ความหมาย : ข้าวของเครื่องใช้ที่คุณสมบัติไม่ตรงตามที่จะใช้ก็ไม่ควรเอามาใช้ เช่นเดียวกับคนที่ไม่ดีใครก็ไม่เอามาใช้งาน
คำแปล : เหล็กไม่แหลมคนเขาไม่เอามาแทง คนไม่ดีเขาไม่เอามาใช้
ความหมาย : ข้าวของเครื่องใช้ที่คุณสมบัติไม่ตรงตามที่จะใช้ก็ไม่ควรเอามาใช้ เช่นเดียวกับคนที่ไม่ดีใครก็ไม่เอามาใช้งาน
คำสอน : อย่าเอาคนใบ้นำหน้า อย่าเอาคนต๋าบอดนำทาง
คำแปล : อย่าเอาคนใบ้นำหน้า อย่าเอาคนตาบอดนำทาง
ความหมาย : ไม่ควรเอาคนที่ไม่รู้เรื่องรู้ราวในเรื่องนั้น ๆ มาชี้นำ หรือมาเป็นผู้นำ
คำแปล : อย่าเอาคนใบ้นำหน้า อย่าเอาคนตาบอดนำทาง
ความหมาย : ไม่ควรเอาคนที่ไม่รู้เรื่องรู้ราวในเรื่องนั้น ๆ มาชี้นำ หรือมาเป็นผู้นำ
คำสอน : อย่าอวดสูงกว่าป้อ แม่ อย่าอวดแก่กว่าอาจารย์
คำแปล : อย่าอวดสูงกว่าพ่อแม่ อย่าอวดแก่กว่าอาจารย์
ความหมาย : อย่าอวดตัวเหนือกว่าผู้มีพระคุณ ผู้มีประสบการณ์ ที่ได้เลี้ยงดูหรือประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้ให้
คำแปล : อย่าอวดสูงกว่าพ่อแม่ อย่าอวดแก่กว่าอาจารย์
ความหมาย : อย่าอวดตัวเหนือกว่าผู้มีพระคุณ ผู้มีประสบการณ์ ที่ได้เลี้ยงดูหรือประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้ให้
รวบรวบ/เรียบเรียง :
กมลธรรม ชื่นพันธุ์
สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
กมลธรรม ชื่นพันธุ์
สถาบัน กศน.ภาคเหนือ
